EUDR: soja

Soja, een essentieel gewas in de wereldvoedselvoorziening en industrie, staat centraal in debatten over duurzaamheid en economie. In deze blogpost beschrijven we de wereldwijde sojaproductie en -handel, de belangrijkste spelers, en de impact op de economie en het milieu.

Initiatieven zoals de European Union Deforestation Free Regulation (EUDR) proberen de sojateelt duurzamer te maken door ontbossing en bosdegradatie tegen te gaan. Innovaties in sojaproductie beloven de ecologische voetafdruk te verminderen, terwijl de toekomst van soja afhangt van duurzame praktijken en technologieën. Verder geven we inzicht in de uitdagingen en kansen voor soja in een wereld die streeft naar duurzaamheid, waarbij de sector zich moet aanpassen aan milieuvereisten en veranderende marktdynamieken.

Wat is soja?

Soja verwijst naar de peulvruchten die behoren tot de soort Glycine max, een plant uit de familie Fabaceae (peulvruchten). Sojabonen zijn uniek door hun hoge gehalte aan eiwitten en essentiële aminozuren, olie, en andere voedingsstoffen, waardoor ze een onmisbaar onderdeel vormen van de wereldvoedselvoorziening. Naast hun voedingswaarde worden sojabonen ook verwerkt tot een veelheid aan producten zoals sojamelk, tofu, sojasaus, en sojaolie, en dienen ze als basis voor veel veevoeders en industriële producten.

Geschiedenis van sojateelt en sojagebruik wereldwijd

De teelt van soja vindt zijn oorsprong meer dan 3.000 jaar geleden in Oost-Azië, met China als het historische centrum van domesticatie. Sojabonen werden gewaardeerd om hun bijdrage aan de bodemvruchtbaarheid door stikstoffixatie, evenals hun veelzijdige gebruik in voeding. Door de eeuwen heen verspreidde de sojateelt zich naar andere delen van Azië, zoals Korea en Japan, waar het een essentieel onderdeel werd van de lokale keukens.

In de 19e en 20e eeuw bereikte soja de Verenigde Staten en Zuid-Amerika, waar het uitgroeide tot een belangrijk commercieel gewas. De moderne sojateelt heeft zich aanzienlijk ontwikkeld met de introductie van genetische modificatie en geavanceerde teelttechnieken, waardoor de productie efficiënter en duurzamer is geworden. Tegenwoordig zijn de Verenigde Staten, Brazilië, en Argentinië de leidende producenten van soja, die samen een groot deel van de wereldwijde sojaproductie voor hun rekening nemen.

Verschillende typen sojabonen en hun unieke eigenschappen

Sojabonen komen voor in verschillende variëteiten, elk met unieke eigenschappen die ze geschikt maken voor specifieke toepassingen. De meest voorkomende kleuren van sojabonen zijn geel, groen, zwart, en bruin. Gele sojabonen zijn het meest gebruikelijk voor de productie van voedselproducten en veevoeder vanwege hun hoge eiwitgehalte en goede olieopbrengst. Groene sojabonen, vaak bekend als edamame, worden meestal jong geoogst en gegeten als groente. Zwarte sojabonen worden veel gebruikt in de Aziatische keuken en hebben een rijke, nootachtige smaak. Bruine sojabonen, minder vaak voorkomend, worden soms gebruikt in specifieke gerechten en traditionele medicijnen.

De diversiteit in sojatypen weerspiegelt de aanpassingsvermogen van de plant aan verschillende klimaten en bodemtypes, evenals de veelzijdigheid in gebruik. Wetenschappers en boeren blijven nieuwe sojavariëteiten ontwikkelen die beter bestand zijn tegen ziekten, plagen, en klimaatverandering, wat bijdraagt aan de duurzaamheid en efficiëntie van de sojateelt.

Soja staat aan de basis van een complexe wereldwijde industrie, van traditionele voedingsmiddelen tot moderne biobrandstoffen. De voortdurende innovatie in de sojateelt en -verwerking belooft de rol van soja in de wereldvoedselvoorziening en duurzaamheid verder te versterken.

Voedingsprofiel van sojabonen

Sojabonen onderscheiden zich door hun uitzonderlijk hoge eiwitgehalte, wat hen tot een populaire keuze maakt voor vegetariërs en veganisten. Een portie van 100 gram gekookte sojabonen bevat ongeveer 16 gram eiwit, wat overeenkomt met ongeveer 32% van de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid voor volwassenen. Bovendien zijn sojabonen een volledige eiwitbron, wat betekent dat ze alle essentiële aminozuren bevatten die het lichaam niet zelf kan aanmaken.

Naast eiwitten zijn sojabonen ook rijk aan voedingsvezels, vitamines (waaronder vitamine K, foliumzuur en verschillende B-vitamines), mineralen (zoals ijzer, magnesium, en fosfor), en zijn ze een goede bron van antioxidanten. Sojabonen bevatten ook isoflavonen, een klasse van fyto-oestrogenen die een belangrijke rol spelen in de preventie van bepaalde gezondheidsaandoeningen.

Gezondheidsvoordelen van sojaconsumptie

De consumptie van soja wordt geassocieerd met meerdere gezondheidsvoordelen, waaronder een lager risico op hartziekten, bepaalde vormen van kanker en osteoporose. Soja-eiwitten kunnen bijdragen aan het verlagen van het LDL-cholesterolgehalte, wat het risico op hart- en vaatziekten kan verminderen. De isoflavonen in soja hebben een antioxidatieve werking, wat kan helpen bij het voorkomen van celbeschadiging en de ontwikkeling van bepaalde kankersoorten, zoals borstkanker en prostaatkanker.

Er is ook enig bewijs dat sojaconsumptie positieve effecten kan hebben op de botdichtheid, wat van bijzonder belang is voor postmenopauzale vrouwen die een hoger risico lopen op osteoporose. Daarnaast kan soja helpen bij het beheersen van symptomen van de menopauze, zoals opvliegers, dankzij de fyto-oestrogene eigenschappen van isoflavonen.

Mythen en misvattingen over soja

Ondanks de aanzienlijke gezondheidsvoordelen kent de consumptie van soja ook enige controverse, voornamelijk vanwege misverstanden en mythen rond fyto-oestrogenen. Een veelvoorkomende mythe is dat sojaconsumptie het risico op borstkanker kan verhogen vanwege de aanwezigheid van isoflavonen. Echter, uitgebreid onderzoek heeft aangetoond dat sojaconsumptie in matige hoeveelheden juist een beschermend effect kan hebben tegen borstkanker.

Een andere misvatting is dat soja negatieve effecten kan hebben op de mannelijke vruchtbaarheid. Studies hebben echter geen consistent bewijs gevonden dat de consumptie van sojaproducten een significante invloed heeft op testosteronniveaus of vruchtbaarheid bij mannen.

Het is belangrijk om te benadrukken dat, hoewel soja veel gezondheidsvoordelen biedt, consumptie in balans moet zijn en deel moet uitmaken van een gevarieerd en evenwichtig dieet. Voedingsexperts raden aan om te kiezen voor hele sojaproducten zoals edamame, tofu, en tempeh, en minder verwerkte vormen van soja te consumeren om de maximale gezondheidsvoordelen te behalen.

Soja, een van de meest veelzijdige gewassen ter wereld, heeft een breed scala aan producten en afgeleiden die een centrale rol spelen in de voeding en industrie. Dit deel van het artikel biedt een uitgebreid overzicht van sojaproducten, bespreekt de belangrijkste afgeleiden zoals sojaolie en sojameel, en werpt licht op enkele van de meest innovatieve sojagebaseerde producten op de markt.

Overzicht van sojaproducten

Soja is de basis voor een reeks van voedingsmiddelen en producten. De meest bekende zijn:

1. Tofu: Gemaakt door sojamelk te stremmen en te persen in blokken, is tofu een uitstekende eiwitbron en kan het veelzijdig gebruikt worden in zowel zoete als hartige gerechten.
2. Sojamelk: Een plantaardig alternatief voor melk, gemaakt van geweekte, gemalen en gekookte sojabonen. Sojamelk is rijk aan eiwitten en vaak verrijkt met vitaminen en mineralen.
3. Tempeh: Een gefermenteerd sojaproduct afkomstig uit Indonesië, bekend om zijn nootachtige smaak en stevige textuur, en dient als een uitstekende bron van eiwit en vezels.
4. Edamame: Jonge sojabonen die nog in de peul zitten, vaak gestoomd en licht gezouten geserveerd als snack of bijgerecht.
5. Sojasaus: Een vloeibare condiment geproduceerd door gefermenteerde sojabonen te mengen met graan, zout en water, essentieel in veel Aziatische keukens.
6. Miso: Een Japanse kruidenpasta gemaakt van gefermenteerde sojabonen, zout, en soms granen, gebruikt in soepen en sauzen.
7. Sojameel: Gemalen sojabonen tot meel verwerkt, gebruikt in bakproducten en als verdikkingsmiddel.
8. Soja-eiwitisolaat: Een hoogwaardig eiwitpoeder gemaakt van sojabonen, vaak gebruikt in sportvoeding en dieetproducten.

Afgeleide producten van soja

Naast directe voedingsmiddelen produceert de verwerking van sojabonen ook enkele belangrijke afgeleiden:

• Sojaolie: De meest geproduceerde plantaardige olie wereldwijd, gebruikt in voeding, als kookolie, en in industriële toepassingen zoals biodiesel.
• Sojameel: Een bijproduct van de extractie van sojaolie, rijk aan eiwitten en vezels, en wordt gebruikt in veevoeder en als bakingredient.
• Sojalecithine: Een vetmengsel afkomstig uit de verwerking van sojabonen, gebruikt als emulgator in voedselproducten en in farmaceutische toepassingen.

Innovatieve sojagebaseerde producten

De laatste jaren hebben innovaties in de voedseltechnologie geleid tot de ontwikkeling van nieuwe sojagebaseerde producten die de markt veroveren:

1. Plantaardige vleesvervangers: Soja dient als basis voor veel plantaardige vleesvervangers, die de textuur en smaak van vlees nabootsen. Producten variëren van burgers tot worstjes en gehakt, ontworpen om de vleesconsumptie te verminderen.
2. Soja-yoghurt: Een zuivelvrij alternatief voor traditionele yoghurt, gemaakt van sojamelk en aangezuurd door specifieke bacterieculturen.
3. Sojaboonpasta: Pasta gemaakt van sojameel biedt een glutenvrij alternatief rijk aan eiwitten.
4. Soja-ijs: Een lactosevrij alternatief voor traditioneel roomijs, gemaakt met sojamelk of tofu.
5. Soja-eiwitrepen en -shakes: Ontworpen voor sportvoeding, deze producten bieden een handige manier om eiwitconsumptie te verhogen.

De ontwikkeling van deze innovatieve sojaproducten weerspiegelt een groeiende vraag naar duurzame en gezonde voedingskeuzes. Soja biedt een veelzijdige en milieuvriendelijke optie die past bij een breed scala aan diëten en levensstijlen, van veganisme tot flexitarisme.

Wereldwijde sojaproductie

In 2020 bereikte de wereldwijde productie van soja een indrukwekkende 353,5 miljoen metrische tonnen, verdeeld over ongeveer 126,95 miljoen hectare. Deze cijfers weerspiegelen een toename van 5% in de totale productie en een 4,46% groei in het gebruikte landoppervlak voor sojateelt vergeleken met het voorgaande jaar. De productiviteit per hectare steeg licht met 0,36%, wat duidt op verbeteringen in teelttechnieken en -technologieën.

Belangrijkste sojaproducerende landen

De leiders in sojaproductie zijn consistent gebleven door de jaren heen, met Brazilië, de Verenigde Staten, en Argentinië aan de top. Brazilië blijft de grootste sojaproducent wereldwijd, gevolgd door de Verenigde Staten en daarna Argentinië. In 2020 was Brazilië goed voor een aanzienlijk deel van het wereldwijde totaal, met 37 miljoen hectare toegewijd aan sojateelt, terwijl de Verenigde Staten 33 miljoen hectare in beslag namen. De sterke dollar heeft de Braziliaanse sojaproductie in 2020 begunstigd, en het is te verwachten dat deze productie verder zal toenemen dankzij investeringen in logistieke verbeteringen, het gebruik van voormalige weidegronden en landconversie in grensgebieden zoals het Cerrado.

Impact van klimaatverandering op sojateelt

Klimaatverandering vormt een groeiende bedreiging voor de wereldwijde sojaproductie, met potentiële impact op opbrengsten, geografische verspreiding van teeltgebieden, en het voorkomen van ziektes en plagen. Veranderingen in temperatuur- en neerslagpatronen kunnen leiden tot vermindering van de bodemkwaliteit, waterbeschikbaarheid en uiteindelijk de productiviteit van de sojateelt beïnvloeden. Tegelijkertijd biedt klimaatverandering ook kansen voor uitbreiding van sojateelt naar nieuwe gebieden, vooral in hoger gelegen of meer noordelijk gelegen regio’s die voorheen te koel waren voor sojateelt.

De adaptatie van de sojateelt aan klimaatverandering vereist innovatieve benaderingen, zoals de ontwikkeling van nieuwe rassen die beter bestand zijn tegen droogte, hitte, en ziektes, evenals verbeterde landbouwpraktijken die de bodemgezondheid bevorderen en watergebruik efficiënter maken. Daarnaast spelen investeringen in onderzoek en ontwikkeling een cruciale rol bij het waarborgen van de duurzaamheid en veerkracht van de sojateelt in het licht van klimaatverandering.

De wereldhandel in soja speelt een cruciale rol in de globale agrarische economie, gezien de immense vraag naar sojabonen en afgeleide producten voor zowel voedselconsumptie als industriële toepassingen. Dit deel onderzoekt de rol van soja in de wereldhandel, belicht de grootste exporteurs en importeurs van soja en sojaproducten, en bespreekt de economische, ecologische en politieke factoren die deze handel beïnvloeden.

De rol van soja in de wereldhandel

Soja en zijn afgeleiden zijn enkele van de meest verhandelde landbouwgoederen wereldwijd, essentieel voor voedselvoorziening, veevoeding, en als bron van plantaardige olie en eiwitten. De flexibiliteit van soja als grondstof voor een breed scala aan producten, van tofu tot biodiesel, maakt het een onmisbaar element in de internationale handel.

Grote exporteurs en importeurs van soja

Brazilië en de Verenigde Staten zijn de dominante exporteurs van sojabonen, samen goed voor 85% van de totale exportwaarde. De opkomst van Brazilië als ’s werelds grootste exporteur van hele sojabonen, met een exportwaarde van USD 28,6 miljard, nipt voor de Verenigde Staten met USD 25,6 miljard, onderstreept de verschuiving in de dynamiek van de wereldmarkt.

De wereldwijde top-10 van importeurs van soja in 2022 ziet er als volgt uit:

Hieronder vind je een tabel met de top 10 landen die sojabonen exporteerden in 2022, gerangschikt op exportvolume in tonnen, van hoog naar laag:

Aan de importzijde domineert China met een aandeel van 60% van de wereldwijde sojaboonimport, wat de ongeëvenaarde positie van het land als de belangrijkste consument van sojabonen illustreert:

Hieronder vind je een tabel met de top 10 landen die in 2022 sojabonen importeerden, gerangschikt op importvolume in tonnen, van hoog naar laag:

De EU, met Nederland als prominente koper, en andere landen zoals Mexico, Thailand, en Egypte, zijn ook significante importeurs. Deze concentratie van importactiviteiten benadrukt de centrale rol van soja in de voedsel- en landbouwsector wereldwijd.

De verdeling van top 10 van importvolumes van sojabonen in de EU over 2022:

Economische, ecologische en politieke factoren

• Economische factoren: De handel in soja wordt gedreven door de groeiende wereldwijde vraag naar eiwitten en olie, investeringen in landbouwtechnologie, en de ontwikkeling van infrastructuur voor distributie en transport. Valutaschommelingen, handelsovereenkomsten en -beleid, en veranderende marktdynamieken hebben een aanzienlijke impact op de handelsstromen en prijzen van sojabonen.
• Ecologische factoren: De teelt van sojabonen is een belangrijke oorzaak van ontbossing, met name in Zuid-Amerika. Dit heeft geleid tot een verhoogde focus op duurzame productiepraktijken en de ontwikkeling van certificeringsregelingen om milieuvriendelijkere teeltmethoden te bevorderen.
• Politieke factoren: Handelsconflicten, zoals de recente handelsoorlog tussen de VS en China, hebben de sojahandel aanzienlijk beïnvloed, met verschuivingen in handelsroutes en importtarieven als gevolg. Bovendien kunnen nationale beleidsmaatregelen ter ondersteuning van lokale landbouw of ter bescherming van natuurlijke hulpbronnen de handelsstromen veranderen.

De impact van sojaproductie op ontbossing en milieu

De wereldwijde expansie van sojateelt is direct verbonden met significante ecologische gevolgen, waarbij ontbossing en bosdegradatie voorop staat. Vooral in Zuid-Amerika is de sojaproductie een van de primaire drijfveren achter het kappen van bossen, wat leidt tot verlies van biodiversiteit, veranderingen in watercycli en bijdraagt aan klimaatverandering. De conversie van natuurlijke habitats naar landbouwgrond voor soja resulteert niet alleen in een afname van koolstofopslagcapaciteit maar beïnvloedt ook inheemse gemeenschappen en bedreigt de leefomgeving van talrijke diersoorten.

Duurzame sojaproductiepraktijken

Als reactie op de groeiende zorg over de milieueffecten van sojateelt, zijn er verschillende initiatieven en certificeringssystemen ontwikkeld om duurzame productiepraktijken te bevorderen. Deze praktijken omvatten onder meer het verminderen van het gebruik van pesticiden, het behoud van natuurlijke habitats, en het verbeteren van de bodemgezondheid door middel van wisselbouw en andere duurzame landbouwtechnieken. Certificeringsprogramma’s zoals de Round Table on Responsible Soy (RTRS) en ProTerra promoten deze duurzame praktijken door het stellen van milieu- en sociale criteria waaraan producenten moeten voldoen om hun soja als ‘verantwoord’ te kunnen verkopen.

De invloed van de EUDR op de sojahandel

De Europese Unie heeft onlangs de Deforestation free Regulation (EUDR) geïntroduceerd, een beleidsinstrument gericht op het verminderen van de bijdrage van de EU aan wereldwijde ontbossing en bosdegradatie door middel van haar consumptie- en importpatronen. Deze regelgeving heeft als doel om producten zoals soja, die op de Europese markt komen, te laten voldoen aan strenge duurzaamheidscriteria, waarbij alleen soja die niet heeft bijgedragen aan verdere ontbossing of schade aan ecosystemen geïmporteerd mag worden. Dit beleid zet druk op sojaproducenten wereldwijd om hun productiemethoden te herzien en te verduurzamen, en kan een aanzienlijke impact hebben op de wereldwijde sojahandel door de vraag naar duurzaam geproduceerde soja te vergroten.

De impact van de EUDR op de sojahandel is tweeledig. Enerzijds stimuleert het producenten en exporteurs in landen zoals Brazilië en Argentinië om over te schakelen op duurzamere productiepraktijken, wat kan leiden tot een vermindering van de negatieve milieueffecten geassocieerd met sojateelt. Anderzijds vergroot het de noodzaak voor robuuste traceerbaarheidssystemen en transparantie in de toeleveringsketen, zodat importeurs in de EU de herkomst van hun sojaproducten kunnen verifiëren en naleving van de EUDR kunnen aantonen​​.

De invoering van de EUDR en vergelijkbare beleidsmaatregelen wereldwijd vertegenwoordigt een belangrijke stap richting een meer duurzame wereldwijde landbouwsector. Door het bevorderen van verantwoorde productiepraktijken en het verminderen van de ecologische voetafdruk van landbouwactiviteiten, kunnen deze beleidsinstrumenten helpen om de biodiversiteit te beschermen, klimaatverandering te bestrijden, en de levensomstandigheden van landbouwgemeenschappen wereldwijd te verbeteren. De uitdaging ligt echter in de effectieve implementatie en handhaving van deze regelgeving, evenals in de bereidheid van alle stakeholders in de sojaketen om zich in te zetten voor een duurzamere toekomst.

Innovaties in sojateelt en sojaproductie

Innovaties in de sojateelt richten zich op het verhogen van de opbrengsten, het verminderen van de milieu-impact en het verbeteren van de weerbaarheid tegen klimaatverandering. Genetische modificatie heeft geleid tot sojaplanten die beter bestand zijn tegen droogte, ziekten, en plagen, terwijl biotechnologie en CRISPR-technieken beloven om sojaplanten te ontwikkelen met een hogere voedingswaarde en minder behoefte aan chemische bestrijdingsmiddelen. Daarnaast worden precisielandbouwtechnieken, zoals satellietbeelden en sensortechnologie, gebruikt om water- en voedingsstoffenbeheer te optimaliseren en de opbrengst te maximaliseren.

Ook worden er experimenten gedaan om bijvoorbeeld in Nederland soja te verbouwen, zoals je in onderstaande video kunt zien:

Toekomst van de wereldwijde sojahandel

De wereldwijde sojahandel staat voor diverse uitdagingen, waaronder handelsconflicten, tarieven en duurzaamheidskwesties. Echter, de vraag naar soja zal naar verwachting blijven stijgen, vooral vanuit Azië en specifiek China, de grootste importeur van soja wereldwijd. Landen als Brazilië, de Verenigde Staten en Argentinië zullen hun dominante positie op de exportmarkt waarschijnlijk behouden, hoewel ze te maken krijgen met toenemende concurrentie vanuit andere regio’s en de noodzaak om duurzamere productiepraktijken te adopteren.

Potentiële uitdagingen en oplossingen voor duurzame groei

De grootste uitdaging voor de sojaindustrie is hoe de toenemende vraag naar soja kan worden voldaan zonder verdere ontbossing en milieuvervuiling. Duurzame sojaproductiepraktijken, zoals het verminderen van het gebruik van chemicaliën, het verbeteren van bodemgezondheid, en het implementeren van geïntegreerde ongediertebestrijding, worden steeds belangrijker. De adoptie van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) certificering en soortgelijke initiatieven helpt bij het waarborgen van duurzamere productiemethoden.

Op politiek en regelgevend vlak spelen initiatieven zoals de European Union Deforestation free Regulation (EUDR) een cruciale rol in het stimuleren van duurzamere handelsstromen. Deze reguleringen dwingen bedrijven om hun toeleveringsketens te zuiveren van soja die bijdraagt aan ontbossing, wat leidt tot significante veranderingen in de handelsdynamiek en productiepraktijken.

Vooruitkijkend is de sleutel tot duurzame groei in de sojaindustrie de balans vinden tussen het voldoen aan de wereldwijde vraag en het beschermen van het milieu. Dit vereist een gecoördineerde inspanning van overheden, industrie, en maatschappelijke organisaties om innovatie te stimuleren, duurzame praktijken te adopteren, en transparante, verantwoorde toeleveringsketens te ontwikkelen. Door samen te werken kunnen stakeholders zorgen voor een toekomst waarin sojaproductie bijdraagt aan zowel economische groei als milieu- en sociale welzijn.

Conclusie

De wereldwijde sojaproductie en -handel vormen een cruciale component van de mondiale voedselvoorziening en agrarische economie, maar brengen ook significante duurzaamheidsuitdagingen met zich mee. Soja staat centraal in voedingspatronen wereldwijd, aangedreven door zijn veelzijdigheid en de vraag naar eiwitrijke voeding en plantaardige olie. De dominante rol van landen zoals Brazilië, de Verenigde Staten en Argentinië in de productie en export van soja, tegenover de immense importbehoefte van China, onderstreept de geglobaliseerde aard van deze handel. Echter, de ecologische voetafdruk van sojaproductie, met name de impact op ontbossing en biodiversiteitsverlies, roept vragen op over de duurzaamheid van huidige praktijken.

Innovaties en initiatieven gericht op duurzame sojaproductie winnen terrein, mede dankzij de druk van milieuregelgeving zoals de European Union Deforestation free Regulation (EUDR), die tot doel heeft de negatieve milieu-impact van sojaproductie te verminderen. Deze regelgeving, samen met de inzet van boeren, bedrijven en overheden voor duurzamere praktijken, vormt een stap voorwaarts in de richting van een evenwichtiger relatie tussen landbouwproductie en milieubehoud.

De toekomst van de sojateelt en -handel ligt in het balanceren van economische groei met ecologische en sociale verantwoordelijkheid. De voortdurende ontwikkeling van duurzame teeltmethoden, gecombineerd met internationale samenwerking en beleidsvorming gericht op het beschermen van natuurlijke hulpbronnen, is essentieel om de negatieve impact van sojaproductie op het milieu te verminderen. Tegelijkertijd is innovatie in de sojaverwerking en -consumptie cruciaal om aan de groeiende wereldwijde vraag te voldoen zonder het milieu verder te belasten. Door gezamenlijke inspanningen kunnen we streven naar een sojaindustrie die zowel economisch levensvatbaar als ecologisch duurzaam is.